ინტერნეტსივრცეში არსებობს კადრები, როცა მიხეილ სააკაშვილის სადღეგრძელოს სკამზე შემდგარი სვამენ, სვამენ დეპუტატებისა და მაღალი თანამდებობის პირების სადღეგრძელოებსაც. როდის დამკვიდრდა ქართულ სუფრაზე პერსონალური სადღეგრძელოები და რა სტერეოტიპები უკავშირდება ამ სუფრას? ქართული სუფრის ტრანსფორმაციაზე “ბათუმელებთან” ფსიქოლოგმა გაგა ნიჟარაძემ ისაუბრა.

საქართველოში სვამენ პერსონალურ სადღეგრძელოებს. ხშირად პირველი სადღეგრძელო პატრიარქისაა, შემდეგი კი იმის მიხედვით, ვინ უფრო პრიორიტეტულია მასპინძლისთვის ან თამადისთვის. ეს კულტურის ნაწილია?

ცხადია, რომ ქართული კულტურის ნაწილია, მაგრამ როგორც ყველა ნაწილი კულტურისა, ისიც იცვლება და ძალიან სწრაფადაც. ქართულ სუფრას იმ სახით, რაც დღეს გვაქვს, დიდი ხნის ისტორია არ აქვს. ეს უფრო რუსეთთან შეერთების პერიოდიდან მოდის.

კონკრეტულად რა დეტალები დაემატა რუსეთთან შეერთების შემდეგ სტალინური რეპრესიები ქართულ სუფრას?

ადრე, როცა გვიპყრობდა ვინმე, იქნებოდა ეს სპარსეთი, ოსმალეთი თუ სხვა რომელიმე სახელმწიფო, ირთვებოდა თავდაცვის მექანიზმი. ეს მექანიზმი იყო რელიგია. რუსეთის შემთხვევაში შეგვიერთა ერთმორწმუნე ქვეყანამ, აქტიურად წავიდა რუსიფიკაცია. რელიგია უკვე აღარ ასრულებდა თავდაცვის მექანიზმს და ამიტომ წამოვიდა ახალი სადღეგრძელოების რიგი, რომელიც, ძირითადად, ერთნაირია ყველა სუფრაზე და ქართული ღირებულებების მხოლოდ სიტყვიერი შენახვის ფუნქცია აქვს. „ჩვენ გაგვიმარჯოს, ჩვენ ახლობლებს, ენას, მამულს“ და ა.შ. საინტერესოა, რომ რელიგიასთან დაკავშირებული სადღეგრძელოები ტრადიციულ ქართულ სუფრაზე არ იყო. ეს განსაკუთრებით გაძლიერდა საბჭოთა პერიოდში და გარკვეული ტრანსფორმაციაც განიცადა. შემდეგ დაემატა სტალინის სადღეგრძელო, როცა სტალინი სტალინობდა. შემდეგ თითქოს გაქრა ასეთი პერსონალური სადღეგრძელოები, თუმცა პატრიარქის სადღეგრძელო დღემდე აქტუალურია.

ოსმალეთის იმპერიის დროს, ვთქვათ, ვიცავდით რელიგიას, გასაბჭოების შემდეგაც, ალბათ, როგორც კულტურის ნაწილს, მაგრამ დღეს ამ პერსონალური სადღეგრძელოებით რას ვიცავთ, რომელ ღირებულებას?

ტრადიციული ქართული სუფრა აღწერილი აქვს რამდენიმე უცხოელს, რის მიხედვითაც ეს იყო ნადიმი და თუ ადამიანს მაინცადამაინც რომელიმე კონკრეტული პირის მიმართ სურდა განსაკუთრებული კეთილგანწყობის გამოხატვა, მასთან მიდიოდა და უჭახუნებდა თასს. დღევანდელი სუფრის პერსონალიზაცია, ალბათ, უფრო ქელეხიდან მოდის, სადაც სუფრა უფრო რიტუალიზებულია და მიდის გარდაცვლილის ოჯახის წევრების, ნათესავების და ა.შ. ხსენება. შემდეგ, ეს ტენდენცია მარტივად გადავიდა არარიტუალურ სუფრებზეც. საბჭოთა პერიოდში კორპორატიულ წვეულებებზე „ოთხის სადღეგრძელოც” იყო დამკვიდრებული, მაგალითად, ზაზა, გია, კოტე, ვასო – გაგიმარჯოთ.

თქვენი დაკვირვებით, დღეს რა ხდება ქართულ სუფრაზე, რა იცვლება?

დღეს ტრადიციული სუფრა იცვლება. თამადობა უკვე აღარ მიიჩნევა პროფესიად, ყოველ შემთხვევაში ჩემ ბავშვობაში ცნობილი თამადები ვიცოდი ვინ იყვნენ და ახლა არავის ვიცნობ. მანამდე კი იყო ხალხი, ვინც თამადობით ცხოვრობდა, ფულს უხდიდნენ თამადობაში. დღეს უკვე ღვინოც ძვირია და ახალგაზრდებიც ნაკლებად სვამენ. ჩემს სტუდენტებს რომ ვაკვირდები, უფრო მაგარ სასმელებს ეტანებიან. თუ ჩემი სტუდენტობის დროს თამადა აუცილებელი იყო არაოფიციალურ შეხვედრებში, ახლა ასე აღარ არის. „ვინც იქნება, იქნება“, – იტყვიან და მორჩა. თამადის ინსტიტუტი ნელ-ნელა იცვლება და მალე გაქრება კიდეც. მაქსიმუმ დარჩეს ქორწილსა და ქელეხში. საერთოდ, ტრადიციულ ქართულ სუფრას თამადა არ ჰყავდა, რადგან ამის შესახებ არაფერია ნათქვამი ძველ ქართულ წყაროებში, მათ შორის არც სულხან-საბას განმარტებებში გვხდება მსგავსი სიტყვა.

მიიჩნევა, რომ ქართველი თამადა არადემოკრატიულია, რომელიც ცდილობს სუფრის წევრები მკაცრი კონტროლის ქვეშ მოაქციოს. ქართველები კი, როგორც ვამბობთ ხოლმე, მაინც და მაინც არ გამოვირჩევით წესრიგის სიყვარულით. როგორ მოხდა, რომ მკაცრი თამადის ინსტიტუტი ამდენ ხანს შევინარჩუნეთ?

სტალინი ქართველ თამადაზე ბევრად უფრო მკაცრი იყო, მაგრამ მის სადღეგრძელოებსაც სვამდნენ… ასე, რომ “ქართველი კაცი სიმკაცრეს ვერ იტანს”, – ესეც სტერეოტიპია.

საქართველოში სამოქალაქო საზოგადოება ვითარდება. დღეს არსებული ქართული სუფრის მოდელი რამდენად გაუძლებს სამოქალაქო საზოგადოების მოთხოვნებს?

სამოქალაქო საზოგადოება დღეს არსებული ე.წ. ტრადიციული ქართული სუფრის ანტიპოდია და გარკვეულწილად აისახა კიდეც ამ ტრადიციაზე. დღეს ადამიანები ნაკლებად ერთობიან ტრადიციულ სუფრაზე. თუ აქამდე რესტორანი მხოლოდ საქეიფო იყო, ახლა საცეკვაო ადგილიც არის, მუსიკა ისე უკრავს, რომ თამადის ნათქვამს აზრი აღარ აქვს. დღეს დესპოტ თამადასაც იშვიათად ნახავ, ადრე კი თავზე გასხამდა ღვინოს, თუ არ დალევდი. დღეს მხოლოდ ინერციით მიდის ეს ყველაფერი და ერთი-ორი თაობის შემდეგ, ე.წ. ტრადიციული სუფრები შეიძლება საერთოდ გაქრეს.

ქართულ სუფრაზე, ჩვენ რასაც ვხედავთ, ქალი არ არის პროცესის მონაწილე (მიუხედავად იმისა, რომ ამ სუფრას სწორედ ქალები ამზადებენ) და ის რჩება კულუარებში. ეს იყო ძველი ქართული სუფრისთვის დამახასიათებელი, თუ აქაც სხვა კულტურებმა მოახდინა გავლენა?

კი, ყოველთვის ასე იყო ქართულ სუფრაზე. გენდერულად ქალები ყოველთვის ჩრდილში იდგნენ. ქალი სუფრაზე მხოლოდ მოსამსახურე იყო – თეფშები მიჰქონდა და მოჰქონდა. მაშინაც ასე მიიჩნეოდა, რომ კაცს უნდა შეენახა ეროვნული ღირებულებები და არა ქალს. ქალს მხოლოდ ხელის შეწყობა ევალებოდა. დღეს კი ეს კულტურაც იცვლება. ქალები ხშირად ზიან რესტორნებში და სადღეგრძელოებსაც სვამენ. შეიცვალა ქალის ადგილი სუფრაზეც და ის სრულუფლებიანი წევრი გახდა. გაჩნდნენ თამადა ქალებიც. ასე რომ, ყველაფერი იცვლება კულტურაში და ქართული სუფრაც, ბუნებრივია, ტრანსფორმაციას განიცდის.