კომენტარი

“საყურადღებოა, რომ რუსეთთან ძალიან ფრთხილი პოლიტიკა ავირჩიეთ და დასავლეთთან – არა”

8 აგვისტო, 2014 • • 1683
“საყურადღებოა, რომ რუსეთთან ძალიან ფრთხილი პოლიტიკა ავირჩიეთ და დასავლეთთან – არა”

რუსეთ-საქართველოს ომიდან 6 წელი გავიდა. საქართველოს ამჟამინდელი მთავრობა ხაზს უსვამს რუსეთთან ურთიერთობის ნორმალიზაციის მნიშვნელობას. დღეს საგარეო უწყებამ გაავრცელა განცხადება, რომელშიც ნათქვამია, რომ ომიდან 6 წლის შემდეგ საქართველოს მთავრობის მიზანია რუსეთთან ურთიერთობების დეესკალაცია და კონფლიქტის მშვიდობიანი გზით გადაწყვეტა. რამდენად არის ეს შესაძლებელი იმ ფონზე, როდესაც რუსეთი დღემდე არ ასრულებს 2008 წლის 12 აგვისტოს ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ გაფორმებული ხელშეკრულებით ნაკისრ ვალდებულებებს?

 

ძალიან რთული ამოცანაა. საკითხი, რა თქმა უნდა, სწორად არის დაყენებული. ჩვენ გვინდა დეესკალაცია, მშვიდობიანი მეთოდებით მოგვარება პრობლემების, სხვა გზა არც არის, ალტერნატივა არ არსებობს. თუმცა ეს განცხადება სრულებით არ ნიშნავს იმას, რომ ასეთი მიდგომა შედეგს სწრაფად გამოიღებს და ჩვენ რაღაც მიზანს მივაღწევთ. უბრალოდ, ასეთი მიდგომა საშუალებას გვაძლებს უსაფრთხოების მინიმალური გარანტიები შევინარჩუნოთ, შევახსენოთ რუსეთს, რომ ჩვენ არ გვინდა მტრობა და არ მივცეთ პროვოცირების საშუალება და საბაბი. ახლა არის ძალიან რთული ვითარება უკრაინაში, დღე–დღეზე ელოდებიან რაღაც სახით რუსეთის ინტერვენციას და ფართომასშტაბიანი კონფლიქტის დაწყების შემთხვევაში, საქართველოც საფრთხის ქვეშ დადგება. ამიტომ, როგორც ჩანს, ეს განცხადება პრევენციული ხასიათისაა, იმისათვის, რომ რუსეთს არ ჰქონდეს საბაბი საქართველოში შემოჭრის, ან სხვა სახის ქმედების განხორციელების, რის გამოც ჩვენი სუვერენიტეტი და ინტერესები დამატებით შეილახება.


დიპლომატიის ერთ–ერთი ინსტრუმენტი არის განცხადებები, არის პოზიციის ჩვენება იმისათვის, რომ ვინმე შეცდომაში არ შევიდეს, ან შეიყვანონ. ჩვენ კარგად ვიცით, რომ ნებისმიერი პროვოკაცია მთავრობის მიერ უბრალოდ არ იწყება, ამას საზოგადოებრივი აზრის შემზადება სჭირდება და ისეთი განცხადებები, როგორსაც საქართველოს მთავრობა აკეთებს, რუსეთის ხელისუფლებას შესაძლებლობას არ მისცემს, რომ სწრაფად მოამზადოს საზოგადოებრივი აზრი იმის შესახებ, რომ საქართველო ჩვენი მტერია, ჩვენი საფრთხეა და ამიტომ აუცილებლად უნდა ავიღოთ თბილისი, ან შევიჭრათ დასავლეთ საქართველოში და სხვა.

 

რაც შეეხება შეუსრულებელ ვალდებულებებს, როგორც ჩანს, მთავრობას არჩეული აქვს გზა, რომ რუსეთის პრესტიჟის შელახვა ღიად არ მოახდინოს, რამდენადაც რუსეთის ხასიათიდან გამომდინარე, ისინი ღია კრიტიკას ვერ იტანენ და მათთან საუბარი შემდეგ შეუძლებელი ხდება. აი, სანქციები, რომელიც რუსეთს დაუწესეს, წესით, გაკვეთილი უნდა ყოფილიყო, მაგრამ უარესი შედეგი მივიღეთ იმ თვალსაზრისით, რომ არავითარი გაკვეთილი ეს არ აღმოჩნდა, რუსეთი იქით გადავიდა შეტევაზე. ჩვენი მხრიდან ყოველდღე იმის თქმა და კრიტიკა, რომ ვალდებულებები არ შეგისრულებიათ, ეს ალბათ პირად საუბრებში და მოლაპარაკებების დროს და რუსებს ეს აწყობთ, მათ ეს იმდენად არ აღიზიანებთ, როცა პირად საუბრებში ეუბნები, რომ ეს შესასრულებელი იყო და არ გაგიკეთებიათ, მაგრამ საერთაშორისოდ, ღიად ამაზე პედალირება მათთვის ძალიან გამაღიზიანებელია. ჩვენ შეგვიძლია სხვა სტრატეგიაც ავირჩიოთ და სხვანაირადაც ვიმოქმედოთ, უბრალოდ, ამ ეტაპზე მე ვერ ვხედავ იმის შესაძლებლობას, რამეს მიაღწიო იმით, რომ პედალირება მოახდინო შეუსრულებელ ვალდებულებებზე. ამის ჩვენება, ამის ხაზგასმა და შეხსენება აუციელბელია, მაგრამ ფრთხილად და ისეთი მუხტის გარეშე, რომელიც რუსეთთან ურთიერთობებს ჩაკეტავს და საშუალებას მისცემს ღია ხელებით იმოქმედოს.

 

ოპოზიციაში  და ხელისუფლებაში ყოფნის პირველ პერიოდში “ქართული ოცნების” ლიდერები აცხადებდნენ, რომ საქართველომ დაიწყო რუსეთთთან ომი. უკვე უკრაინაში განვითარებული მოვლენების შემდეგ მმართველი კოალიციის რიტორიკა ოდნავ შეიცვალა და ახლა ისინი ამბობენ, რომ საქართველო ჩათრეული აღმოჩნდა რუსეთთან ომში. ამის მიუხედავად, ამჟამინდელი მთავრობა დღის წესრიგიდან არ ხსნის ომის გამოძიების საკითხს, რაც ექსპრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილის განცხადებით, არის “პუტინის ოცნება”, რომ ამ ომის გამო გასამართლდეს საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტი. ხოლო პრემიერ ღარიბაშვილის თქმით, ამ ომის გამოძიება ჰააგის მოთხოვნაა. თქვენი აზრით, რა მიზანს შეიძლება ემსახურებოდეს ამ ტიპის გამოძიების ჩატარება?

რა თქმა უნდა, აბსოლუტურად მცდარი იყო ის რიტორიკა. როდესაც კონფლიქტი არსებობს და არავითარი მოგვარების შანსი არ ჩანს, მაშინ რაღაცების საკუთარ თავზე დაბრალება არასწორია. ყველამ კარგად იცის, რომ საქართველოს მაინც ჩაითრევდნენ ამ ომში. სხვა საქმეა, იყო თუ არა შანსი, რომ ნაკლები ზიანი მიგვეღო და ა.შ. ომი ნამდვილად გარდაუვალი იყო, ეს დამტკიცებულია და ყველამ იცის, ყველა დონეზე ყველა სერიოზული ექსპერტი ამას ამტკიცებს. როგორ მოქმედებდა მთავრობა, რანაირად იყო მზად მსხვერპლის შემცირებისთვის, რა ნაბიჯები გადადგა, ანუ სამხედრო შეცდომების მოკვლევა აუცილებელი იყო და გამოძიებაც/ თუ იქ დანაშაულები იყო, დავუშვათ, თუ საჯარისო ფორმირებები არასწორად იქნა მართული და ამის გამო ხალხი დაიღუპა, ეს აუცილებელიც არის.

 

ჰააგის მიერ მართლაც არის მოთხოვნა, რომ გამოძიება ჩატარდეს, ოღონდ საუბარია ისეთ გადაცდომებზე, რაც ომის დროს ხდება, დანაშაულები, რომლებიც ჰააგის კონვენციას ეწინააღმდეგება, ანუ საუბარია ომის წესების დარღვევაზე. ვთქვათ, ჰქონდა თუ არა მშვიდობიანი მოსახლეობის წინააღმდეგ მასობრივი განადგურების იარაღის გამოყენებას ადგილი და რა პირობებში.

 

აქ შეიძლება მკაფიოდ ითქვას, რომ მაშინ, როდესაც რუსეთი არ აპირებს გამოიძიოს ბევრად მნიშვნელოვანი დანაშაულები, რომლებიც განხორციელდა, რამდენად არის მიზანშეწონილი და შესაძლებელი ამ გამოძიების ჩატარება საქართველოს მთავრობის მხრიდან. ჩვენს მთავრობას შეუძლია მეტი დიპლომატიური ღონისძიება განახორციელოს იმისთვის, რომ ეს გამოძიება არ ჩატარდეს მანამდე, სანამ არ დადგება შესაძლებლობა უფრო მძიმე დანაშაულების გამოძიების რუსეთის მხრიდან ჩადენილი დანაშაულების.

კახაბერ გოგოლაშვილი
კახაბერ გოგოლაშვილი

მოცემულ პოლიტიკურ მომენტში რამდენად გონივრულია ომის მიზეზების გამოძიებაზე საუბარი?

 

ახლა ამაზე საუბარი არის აბსოლუტურად გაუმართლებელი. ჩვენი მთავრობა უნდა საუბრობდეს იმაზე, რომ ომი ჩვენი ბრალი არ ყოფილა. როცა საუბრობ  გამომწვევი მიზეზების გამოძიებაზე, შენ კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებ საკუთარ უდანაშაულობას, ქვეყნის უდანაშაულობას და რაღაცნაირად ლეგიტიმაციას უწევ რუსეთის მხრიდან შენი ტერიტორიების ოკუპაციას.

 

აგვისტოს ომის საკითხში არ შეიძლება რუსეთის თამაში ვითამაშოთ და ის ვილაპარაკოთ, რაც რუსეთს აწყობს, ამით ვაამოთ და შევეცადოთ, რომ თითქოს ნორმალიზებას ვახდენთ რუსეთთან ურთიერთობის. ეს სახიფათო გზაა. ჩვენ ყველას უნდა ვარწმუნებდეთ იმაში, რომ ომის მიზეზი იყო რუსეთის განზრახვა, რათა სამხრეთ ოსეთი და აფხაზეთი საქართველოსთვის მთლიანად მოეკვეთა და მეორე მიზეზი, რა თქმა უნდა, იყო გავლენის მოხდენა საქართველოზე რაიმე სახით, ან რეჟიმის შეცვლა, ან მისი საბოლოოდ დამორჩილება.

საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტი მიხეილ სააკაშვილი რამდენიმე სხვა საქმეზეა უკვე ბრალდებული და მან განაცხადა, რომ მისთვის წინასწარი პატიმრობის შეფარდება ომის 6 წლისთავზე პუტინისთვის საქართველოს მთავრობის მიერ მირთმეული საჩუქარია. ამასთანავე, სააკაშვილის სამართლებრივ დევნას ევროპის და აშშ-ის არაერთი ლიდერი გამოეხმაურა შეშფოთებით. თქვენ როგორ შეაფასებდით საქართველოს მთავრობის ამ გადაწყვეტილებას, როდესაც ყოფილ პრეზიდენტს ბოლო რამდენიმე კვირაში 2 სისხლის სამართლის საქმეზე წაუყენეს ბრალი და კიდევ რამდენიმე საქმეზეა დაანონსებული მისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრება? რამდენად შეიძლება ამან საფრთხე შეუქმნას საქართველოს ევროატლანტიკურ ინტეგრაციას?

 

ძალიან არასასიამოვნო და სახიფათო ტენდეციაა. ინტენსიური დევნა წინა ხელისუფლების წარმომადგენლების მიზანშეწონილი არ არის. მძიმე დანაშაულები არ შეიძლება დაუსჯელი დარჩეს, მაგრამ იქ, სადაც კითხვის ნიშნები არსებობს და სადაც არსებობს რაღაც სიტუაციის გათვალისწინების შესაძლებლობა, კონტექსტი, რომელიც სრულად არ იძლევა ცალსახა ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას, იქ სჯობს ხელისუფლებამ დევნისაგან თავი შეიკავოს. შეიძლება მოკვლევა განხორციელდეს, პოლიტიკური შეფასება გაკეთდეს, მაგრამ ნუ დაგვავიწყდება, რომ საქართველო სრულიად დამოუკიდებელი სახელმწიფო არ არის და ამ ვითარებაში გადაცდომები ყოველთვის იქნება და არის, განსაკუთრებით ადამიანის უფლებებთან მიმართებაში. მე ვფიქრობ, რომ სააკაშილისთვის პატიმრობის შეფარდება და ასეთი, აშკარა სახის გამომწვევი ქმდებები ჩვენთვის მომგებიანი არ არის. გადამეტებული მცდელობაა იმისათვის, რომ წინა ხელისუფლების სახეები, ყველაზე ძლიერი ფიგურები აღმოჩნდნენ ციხეში. არც ყოფილი პრემიერ–მინიტრის და მერის დაპატიმრება, სანამ სასამართლო პროცესი მიმდინარეობ,ს არ არის სწორი და არ არის აუცილებელი, ისეც შეიძლება სასამართლო პროცესის წარმოება.

 

ეს ყველაფერი ევროატლანტიკურ ინტეგრაციას ნამდვილად უშლის ხელს. ნატოს სამიტის წინ მოვლენების ასე განვითარება არაფერს შეგვმატებს. ამ მომენტში ჩვენ ვდგებით ისეთ რეჟიმში, როცა ჩვენი ევროინტეგრაცია დამოკიდებული იქნება მხოლოდ იმაზე, რამდენად აინტერესებს ეს დასავლეთს და რამდენად მნიშნელოვანია ეს მათთვის და არა იმაზე, ჩვენ რამდენად ვაძლევთ სტიმულს მას. ანუ ამ გზაზე სწრაფად სიარული მოითხოვს მათ დაინტერესებას და ჩვენი მხრიდან მათ სტიმულირებას. ჩვენ სტიმულებს ვუკლავთ, მაგრამ ჩვენი ევროპული ინტეგრაცია მაინც გაგრძელდება, თუმცა შენელებული ნაბიჯებით.

რუსეთის მიმართ ჩვენ ავირჩიეთ ძალიან ფრთხილი პოლიტიკა და დასავლეთის მიმართ ჩვენ ფრთხილი პოლიტიკა არ გვაქვს, ეს ყურადსაღები მგონია, საჭიროა ამის გამოსწორება.

სიფრთხილე აღნიშნეთ და ამ კონტექსტში, როცა დასავლელი ლიდერები შეშფოთებას გამოთქვამენ სააკაშვილთან მიმართებაში, ჩვენი ხელისუფლების წარმომადგენლები საპასუხოდ საკმაოდ ცინიკურები არიან. კერძოდ,  შვედეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის კარლ ბილდტის განცხადების საპასუხოდ, პარლამენტის თავდაცვისა და უშიშროების კომიტეტის თავმჯდომარემ ირაკლი სესიაშვილმა შემდეგი რამ განაცხადა: “სულ ველოდები მის შეშფოთებას. ცოტა იმედგაცრუებული ვარ, რომ შეაგვიანდა, არადა ჩემს წინა სტატუსებში უკვე მოხსენიებული მყავდა. შეშფოთებისთვის პრიზი ხომ არ დავაწესოთ?”  ხოლო ირაკლი ღარიბაშვილმა ექსპრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილისა და მისი მთავრობის წევრების სამართლებრივი დევნის შესახებ ბილდტის  და ლიტვის საგარეო საქმეთა მინისტრების შეფასებებებზე განაცხადა, რომ ისინი სააკაშვილის მეგობართა კლუბის წევრები არიან და ეს კრიტიკული შეფასებები დასავლელი მინისტრების მეგობრული თანაგრძნობით ახსნა. აზიანებს თუ არა მსგავსი განცხადებები საქართველოს იმიჯს?

 

ჩვენ გვაპატიებენ ასეთი სახის გამოხდომებს, სანამ დასავლეთს ძალიან უჭირს და ახლა ძალიან უჭირს რუსეთის აგრესიის გამო უკრაინაში, მას ძალიან ჭირდება საქართველოს მის მხარეზე ყოლა. ამ ვითარებაში ასეთი სახის გამონათქვამებს გვაპატიებენ, მაგრამ როგორც კი სიტუაცია დასტაბილურდება, ასეთი გამონათქვამები საქართველოს დიდ საფრთხეს შეუქმნის. ჩვენ შეიძლება მიმზიდველობა დავკარგოთ, წინ უნდა გავიხედოთ.

 

მეორე მხრივ, ასეთი განცხადებების რიტორიკა, რა თქმა უნდა, მიმართულია პოზიციების გამყარებისკენ ქვეყნის შიგნით, ანუ სახელმწიფოში თავისი ნაბიჯების ადეკვატურობის განმტკიცებისთვის, ის, რომ არაფრის არ გვეშინია, რომ ოპოზიციას ნუ ექნება რაიმეს იმედი და ა.შ. ეს შიდა პოლიტიკური პროცესის ელემენტებია და არ არის მიმართული პირდაპირ იმისკენ, რომ პარტნიორი ქვეყნების ლიდერებს უთხრა, რომ ვინ ხართ, ლიდერებად არ გთვლით, არა, ეს შიდა სიტუაციაზეა ორიენტირებული, მაგრამ გრძელვადიან პერსპექტივაში ასეთი განცხადებები უკან ცუდად შეიძლება დაგვიბრუნდეს.

 

ბოლო დროს ხშირად ავლებენ პარალელს 2008 წლის ომსა და უკრაინაში 2014 წელს განვითარებულ მოვლენებს შორის. რამდენად შეიძლება გაივლოს ასეთი პარალელი, არის თუ არა შესაძლებელი უკრაინაში სრულმასშტაბიანი ომი ვიხილოთ? ასეთ შემთხვევაში როგორი შეიძლება იყოს დასავლეთის, კონკრეტულად ნატოს რეაქცია. გუშინ რასმუსენი იმყოფებოდა კიევში, სადაც მან განაცხადა, რომ ნატო დაეხმარება უკრაინას. რა ტიპის დახმარება შეიძლება იყოს ეს?

2008 წლის ომი საქართველოში და ომი უკრაინაში ძალიან ჰგავს ერთმანეთს. განსხვავება ისაა, რომ უკრაინის ტერიტორიებზე რუსეთს პირდაპირი პრეტენზიები აქვს და ჩვენთან ასეთი პრეტენზიები ვერ ექნება, მას ირიბი პრეტენზიები აქვს, უფრო გავლენის პრეტენზიები, მას საქართველოზე გავლენა უნდოდა და არა ტერიტორიები, გავლენა ვერ განახორციელა მთლიანად და წაგვართვა ტერიტორიები, თუმცა არ შეიერთა, ხოლო უკრაინაში პირდაპირ ანექსია მოახდინა და ყირიმი შეიერთა. რუსეთს უნდა აღმოსავლეთ უკრაინის და მთელი სამხრეთ–აღმოსავლეთ უკრაინის წაღება, შავი ზღვიდან სურთ მოწყვიტონ ქვეყანა. უფრო ამბიციური გეგმები აქვთ უკრაინასთან მიმართებაში, ვიდრე აქ ჰქონდათ 2008 წელს.

 

ომი, ცხადია, შესაძლებელია, ნებისმიერმა არასწორმა ნაბიჯმა შეიძლება გამოიწვიოს სრულმასშტაბიანი ომი. რუსეთს სურს შეჭრა, მაგრამ სრულმასშტაბიანი ომის სურვილი არ აქვს. მას ესმის, რომ ოდესის და მიმდებარე ტერიტორიების ოკუპაციის შესაძლებლობა არ არსებობს და და დონეცკის და ლუგანსკის ოლქების აღება უნდა, თუმცა ამ ადგილებშიც მცირე ტერიტორიებს აკონტროლებენ ტერორისტები და ამიტომ რუსეთს ამოცანა ურთულდება, ე.ი. დესანტი უნდა გადასხას და უნდა გამაგრდეს დონეცკში, ლუგანსკში, მის შემოგარენში. ასეთი ტიპის ლოკალური ოპერაციის განხორციელება მას უნდა, მაგრამ იცის, რომ გრძელვადიან პერსპექტივაში ეს მოგებას ვერ მოუტანს, ამიტომ რუსეთი ძალიან რთულ მდგომარეობაშია, თან სამხედრო თვალსაზრისითაც ლოკალური ოპერაციის წარმატებაში დარწმუნებული არ არის. წარმატებას რუსეთი სხვა მეთოდით მიაღწევს, მაგალითად, თუ გადაწყვეტს მძიმე ავიაცია გამოიყენოს და სამხედო პოზიციები დაბომბოს უკრაინული ჯარების, ეს კი ნატოს მხრიდან ძალიან მნიშვნელოვან ჩარევას გამოიწვევს.


თუ რუსეთი ფართო ოპერაციას განახორციელებს, მაშინ ნატო ყველანაირ შეიარაღებას მიაწოდებს უკრაინას, მძიმე შეიარაღბას, ასევე ანტისაჰაერო საშუალებებს, გამოიყენებს ინსტრუქტორებს, რომლებსაც გაუშვებს უკრაინაში. ეს მარტო აშშ არ არის, ეს პირველ რიგში იქნება კანადა, სადაც უკრაინული დისპორა ძალიან დიდია და მათ თავისუფლად შეუძლიათ თავიანთი უკრაინული წარმოშობის სამხედროები გაუშვან ინსტრუქტორებად, ისეთნაირად, რომ თუ ტყვედ ჩავარდებიან, ადვილი არ იყოს მათი იდენტიფიცირება, როგორც ნატოს წევრი ქვეყნის მოქალაქეების, ანუ არალეგალური ბოევიკების სახით ჩავლენ.

 

ნატო სერიოზულად დაეხმარება იარაღით და ფინანსურად უკრაინას, შემდეგ რუსეთი სრული, მასშტაბური სანქციების წინაშე დადგება, თან ისე, რომ თავის ნავთობს და გაზს ევროპაში ვეღარ გაყიდის. რა თქმა უნდა, ევროპას დანაკარგები და დანახარჯები ძალიან მაღალი ექნება, მაგრამ ეს ერთადერთი საშუალება იქნება რუსეთის აღვირახსნილი გეგმების შესაჩერებლად.

ომიდან 6 წლის შემდეგ, როგორ ფიქრობთ, როგორ შეიძლება განვითარდეს საქართველო-რუსეთის ურთიერთობა იმ ფონზე, როცა საქართთველოს ევროატლანტიკური სწრაფვა უცვლელია და არც რუსეთი ასრულებს ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებას, ასევე, კრემლი აცხადებს, რომ არ დაუშვებს ნატოს გაფართოებას მის საზღვრებთან და დაიცავს საკუთარ ბაზარს?

როცა უკრაინაში მდგომარეობა რადიკალურად შეიცვლება, იქიდან გამომდინარე უფრო ადვილი იქნება პროგნოზირება, მაგრამ მანამდე სიტუაცია უცვლელი დარჩება. ჩვენ უკეთეს ურთიერთობას ვერ მივაღწევთ, მაგრამ გაუარესების პრესპექტივასაც ვერ ვხედავ. გაუარესება იქნება მაშინ, თუ რუსეთი შეიჭრება უკრაინაში და ფართომასშტაბიანი ომი დაიწყება და საქართველო სამხედრო თვალსაზრისით დაჭირდება. ასევე, ყარაბაღის სიტუაცია ძალიან სახიფათოა. თუ იქ განახლდა სერიოზული კონფლიქტი და ომი დაიწყო, რუსეთმა შესაძლოა სერიოზულად მოგვთხოვოს ჩვენს ტერიტორიებზე მისი ჯარების გატარება. ეს ჩვენთვის ძალიან მნიშვნელოვანი საფრთხე იქნება რუსეთთან კონფრონტაციაში ჩათრევის. ჩვენ გატარების უფლებას ვერ მივცემთ, თუ მივეცით უფლება, მაშინ აზერბაიჯანი საქართველოს აღიქვამს, როგორც აგრესორს და საერთაშორისო სამართლით ეს ასეც იქნება. ეს არის სახიფათო. ჩვენ მაქსიმალურად გვაწყობს მშვიდობა ყარაბაღში.

მასალების გადაბეჭდვის წესი